Eenzaamheid onder ouderen is een veelbesproken thema, terwijl er bij jongeren een taboe op rust. Stichting Join Us zet zich in voor eenzame jongeren. “Door de coronamaatregelen zie je dat meer jongeren zich tijdelijk eenzaam voelen“, vertelt Myke van Asseldonk van Join Us. Ook tijdens de coronacrisis organiseren zij (online)activiteiten.
De Week tegen Eenzaamheid liep van 1 t/m 8 oktober en is een initiatief van actieprogramma Eén tegen Eenzaamheid. Hiermee wil de overheid de trend in eenzaamheid onder ouderen doorbreken. Stichting Join Us heeft samen met vier organisaties het webinar Jong & Eenzaam georganiseerd. Uit onderzoek van I&O Research blijkt dat een kwart van de mensen zich eenzamer voelt dan voor de coronacrisis. Bij jongeren is dit nog hoger. Wat is eenzaamheid en wat wordt er tegen gedaan?
Wat is eenzaamheid?
“In de wetenschap definiëren we eenzaamheid als een negatief gevoel dat iemand heeft bij een ongewild verschil tussen het aantal of de kwaliteit van de relaties die hij heeft en waar hij behoefte aan heeft”, vertelt Dr. Gerine Lodder, onderzoek ontwikkelingspsychologie tijdens het webinar. Zo heeft de een behoefte aan meer relaties terwijl de andere juist een betere kwaliteit van relaties wil. Het is belangrijk om te onthouden dat eenzaamheid subjectief is. Daarom is het lastig te herkennen wie eenzaam is en wie niet.
“Er zijn veel gezichten van eenzaamheid”, vertelt Lodder. “Wat ik vaak terugzie in de praktijk is dat er grofweg onderscheidt wordt gemaakt tussen twee soorten eenzaamheid”, vervolgt ze. De eerste is emotionele eenzaamheid. “Het gaat hierbij om het missen van een diepere band met mensen”, vertelt ze. De tweede soort is sociale eenzaamheid. Lodder: “Hierbij gaat het meer over het gevoel dat je erbij hoort en dat je een groepje mensen hebt dat echt jouw clubje is.” Deze soorten kunnen ook samen gaan.
Daarnaast wordt er onderscheid gemaakt tussen chronische en tijdelijke eenzaamheid. “Tijdelijke eenzaamheid kun je vergelijken met dorst, dat is een teken van je lichaam dat je water nodig hebt. Bij eenzaamheid is het een teken dat je sociaal contact nodig hebt”, vertelt de onderzoeker. Ze geeft aan dat dit soort ‘waarschuwingssignaal’ niet meteen negatief is. “Als je net bent verhuist dan motiveert het je juist om contact te zoeken met anderen.” Tijdelijke eenzaamheid is daarom niet meteen een probleem, maar chronische eenzaamheid wel. “Altijd in de woestijn lopen in je eentje zonder toegang tot water is wel degelijk een probleem. Die dorst kan op een moment zelfs dodelijk worden, dit geldt ook voor eenzaamheid”, legt ze uit.
Infographic cijfers eenzaamheid
Negatieve gevolgen
“Eenzaamheid hangt samen met veel negatieve gevolgen”, vertelt Dr. Gerine Lodder. “Je kunt denken aan gevolgen voor mentale problemen, bijvoorbeeld depressie, agressief gedrag, sociale angst.” Dit gaat over de mentale gezondheid, maar daarnaast kunnen ook fysieke problemen het gevolg zijn van eenzaamheid. “Bijvoorbeeld slaapstoornissen, eetstoornissen. Op de langere termijn zien we zelfs dat de gevolgen van eenzaamheid vergelijkbaar zijn voor vroegtijdig ziek worden en overlijden”, vertelt de onderzoeker tijdens het webinar. Ook ziet Lodder negatieve gevolgen van eenzaamheid terugkomen in het functioneren van jongeren in de maatschappij.
Daarnaast brengen de coronamaatregelen ook gevolgen met zich mee. We zitten meer thuis en zien minder mensen. Gevoelens van eenzaamheid kunnen dan opkomen. Myke van Asseldonk, woordvoerder van Join Us vertelt wat voor effect de maatregelen hebben op eenzame jongeren. “Bij sommige jongeren verergeren de eenzame gevoelens”, vertelt ze. Van Asseldonk noemt een voorbeeld: “Zij vinden het bijvoorbeeld confronterend dat er voor hun weinig veranderd. Ook zonder de maatregelen en crisis waren zij voornamelijk thuis.”
Aanpak van eenzaamheid
De aanpak van eenzaamheid bestaat uit verschillende interventies. De eerste is de primaire preventie. Lodder: “Dit zijn de dingen die we doen om te voorkomen dat jongeren eenzaam worden.” Daarna komt de secundaire preventie, “dit zijn dingen die we doen voor mensen die een hoger risico lopen”, legt ze uit. Als laatste is er nog de tertiaire preventie. “Dit wordt ook wel interventie genoemd. Dit is wat we doen voor mensen met chronische eenzaamheid.” Hierbij kijkt men naar het verminderen van eenzaamheid of voorkomen dat het erger wordt.
De middelen van interventies zijn er in drie smaken legt Dr. Gerine Lodder uit. “De eerste en meest voorkomende gaat over het uitbreiden van sociale contacten. De tweede is het trainen van sociale vaardigheden. De laatste is cognitieve interventies, zoals cognitieve gedragstherapie.” Bij een cognitieve therapie wordt het (negatieve) gedrag met een begeleider blootgelegd en wordt er getraind om daar andere vormen tegenover te zetten.
Hoe gaat deze therapie nu met de coronamaatregelen in zijn werking? Therapeut Sylvie van Lanschot legt het uit. Zij ondersteunt mensen met psychosociale begeleiding. Ze gaat met hen in gesprek online en in haar praktijk. Dit is tevens ook een atelier omdat ze naast begeleider ook beeldend kunstenaar is. Zij vertelt over wat voor impact de coronamaatregelen op haar cliënten heeft gehad en haar begeleiding.
Online begeleiding
Al vanaf voor de coronacrisis werkt Van Lanschot met online begeleiding. Door de maatregelen moeten de behandelingssessies soms online. “Zelf wil ik wel graag eens in de zoveel tijd mensen live zien, omdat je bij Skype toch een soort connectie mist”, zegt de therapeut. “In het echte leven in gesprek gaan is dan ook meer voor de cliënt. Zij kunnen dan op meer verschillende niveaus communiceren”, vervolgt ze. Een voorbeeld hiervan is non-verbale communicatie, zoals houding en lichaamstaal. “Ook mist het oogcontact bij de begeleiding via video”, vertelt Van Lanschot. Haar aanpak verandert echter niet.
Daarbij legt de coach uit dat haar atelier waarin ze mensen behandelt ook van invloed is op het proces. “Je creëert een persoonlijkere setting, dit kan een zucht van verlichting geven voor mensen.”
Inzicht in gedrag en emoties
De door Sylvie van Lanschot ontwikkelde CEBT training staat voor cognitieve emotionele bewustzijnstraining en therapie. Hiermee wil ze zorgen dat haar cliënten inzicht krijgen in hun gedrag en emoties. “Ik probeer ervoor te zorgen dat mensen weten dat hun gedrag beïnvloedt wordt door hun emoties. Het is geen oplossing voor al je problemen, maar het biedt een eerste inzicht,” vertelt ze. De verwachting was dat ze de training meer zou gaan uitvoeren door de maatregelen van het virus, maar dat is niet het geval. “Dat verbaast me eigenlijk wel, mensen zien dat niet altijd zitten en willen liever een diepgaander gesprek. Dat is natuurlijk altijd mogelijk, dan is het een andere keuze dan de CEBT training.”
Coach van Lanschot begeleidt niet vaak jongeren in haar praktijk. Wel ziet ze een verschil tussen haar jonge en oudere cliënten. “De oudere mensen zitten eerder vast in hun situatie, ze gebruiken hun gedragingen al veel langer dan de jongeren”, vertelt ze. De jongeren hebben ook wel overtuigingen maar die zitten minder krampachtig vast. “Jongere mensen zijn leergieriger en leren iets dus sneller af”, aldus Van Lanschot.